Công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông: Giải pháp nào cho bờ sông Việt Nam?

Bạn có bao giờ đứng trước dòng sông quê hương, nhìn những mảng đất ven bờ sạt lở, trôi tuột xuống dòng nước, mà lòng không khỏi xót xa? Sạt lở bờ sông, một vấn đề không còn xa lạ với người dân Việt Nam, đặc biệt là ở những vùng đồng bằng sông Cửu Long hay miền Trung vốn thường xuyên gánh chịu thiên tai. Không chỉ cuốn trôi đất đai, nhà cửa, sạt lở còn đe dọa trực tiếp đến cuộc sống, sinh kế của bao gia đình. Vậy, câu hỏi đặt ra là: chúng ta có những “vũ khí” nào để chống lại “giặc” sạt lở này? Bài viết này của Địa kỹ thuật Hưng Phú sẽ cùng bạn khám phá những Công Nghệ Phòng Chống Sạt Lở đất Tại Các Khu Vực Ven Sông hiện đại và hiệu quả, để bờ sông quê mình không còn “khóc” nữa.

Vì sao bờ sông “khóc”? Hiểu rõ nguyên nhân sạt lở đất

Trước khi tìm hiểu về các giải pháp công nghệ, chúng ta cần “bắt bệnh” cho bờ sông, tức là phải hiểu rõ nguyên nhân gây ra sạt lở. Sạt lở đất ven sông không phải là “bệnh” tự nhiên mà thường là kết quả của một loạt các yếu tố tác động qua lại. Có thể kể đến những “thủ phạm” chính sau:

• Yếu tố tự nhiên:

  • Địa chất yếu: Đất ven sông thường là đất phù sa, đất cát, có cấu trúc rời rạc, dễ bị xói mòn bởi dòng chảy.
  • Dòng chảy mạnh: Đặc biệt vào mùa mưa lũ, dòng chảy sông mạnh, kết hợp với sóng vỗ, bào mòn chân bờ, gây mất ổn định và dẫn đến sạt lở. Những khúc sông cong, dòng chảy xoáy càng làm tăng nguy cơ.
  • Biến đổi khí hậu: Mực nước biển dâng, mưa lớn cực đoan, hạn hán kéo dài… tất cả đều góp phần làm gia tăng tình trạng sạt lở. Ví dụ, hạn hán làm đất khô nứt nẻ, khi mưa xuống sẽ dễ bị cuốn trôi hơn.
  • Địa hình: Những khu vực có địa hình dốc, bờ sông cao, thẳng đứng thường dễ bị sạt lở hơn so với bờ sông thoải.

• Yếu tố con người:

  • Khai thác cát quá mức: “Cát tặc” lộng hành, hút cát vô tội vạ làm thay đổi dòng chảy, hạ thấp đáy sông, gây mất ổn định bờ sông. Đây có lẽ là nguyên nhân “nhức nhối” nhất hiện nay.
  • Xây dựng công trình ven sông không hợp lý: Xây nhà cửa, đường xá, bến cảng… quá sát bờ sông, không có biện pháp bảo vệ, làm tăng tải trọng lên bờ, cản trở dòng chảy tự nhiên, gây sạt lở.
  • Phá rừng ngập mặn, rừng phòng hộ: Rừng ngập mặn, rừng phòng hộ ven sông có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ bờ, giảm sóng, giữ đất. Việc phá rừng làm mất đi “lá chắn” tự nhiên này, khiến bờ sông dễ bị tổn thương hơn.
  • Canh tác không bền vững: Việc canh tác quá sát bờ sông, sử dụng nhiều phân bón hóa học, thuốc trừ sâu cũng làm suy yếu đất, tăng nguy cơ sạt lở.

Hậu quả của sạt lở đất ven sông thì ai cũng thấy rõ. Mất đất, mất nhà, mất đường, mất cầu, mất cả những người thân yêu… Thiệt hại về kinh tế là vô cùng lớn, chưa kể đến những tác động tiêu cực đến môi trường, xã hội. Vậy, chúng ta phải làm gì để ngăn chặn “bài ca sạt lở” này?

“Bật mí” các công nghệ phòng chống sạt lở đất ven sông hiệu quả nhất hiện nay

May mắn là chúng ta không hề đơn độc trong cuộc chiến chống sạt lở. Khoa học công nghệ đã và đang mang đến những giải pháp ngày càng hiệu quả, giúp “vá” lại những vết thương trên bờ sông. Dưới đây là một số công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông đang được áp dụng rộng rãi và mang lại kết quả khả quan:

1. Công nghệ kè mềm: “Mềm mại” nhưng “cứng rắn”

Kè mềm là một trong những giải pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông được ưa chuộng hiện nay bởi tính hiệu quả, thân thiện với môi trường và chi phí hợp lý. Khác với kè cứng truyền thống (bê tông, đá hộc) thường gây ra phản ứng phụ như xói lở ở hạ lưu, kè mềm có khả năng “thở”, tức là vẫn cho phép dòng nước lưu thông tự nhiên, giảm thiểu tác động tiêu cực đến hệ sinh thái.

Các loại kè mềm phổ biến:

• Kè rọ đá: Sử dụng rọ thép chứa đá hộc, xếp chồng lên nhau tạo thành bờ kè vững chắc. Rọ đá có khả năng thoát nước tốt, dễ thi công, vật liệu lại dễ kiếm. “Giống như việc bạn xây nhà bằng những viên gạch đá, nhưng linh hoạt hơn nhiều,” theo chia sẻ của kỹ sư địa chất Trần Văn Hải.
• Kè thảm đá: Tương tự như kè rọ đá nhưng đá được đổ thành thảm, có lớp vải địa kỹ thuật lót bên dưới để chống xói mòn. Thảm đá thường được sử dụng ở những đoạn bờ sông có độ dốc lớn.
• Kè bằng vật liệu địa kỹ thuật: Sử dụng các loại vải địa kỹ thuật, lưới địa kỹ thuật, ống địa kỹ thuật… kết hợp với đất, cát, sỏi… để tạo thành kè. Vật liệu địa kỹ thuật có ưu điểm nhẹ, dễ vận chuyển, thi công nhanh, tuổi thọ cao. Ví dụ như công nghệ tường chắn đất có cốt (Reinforced Earth), sử dụng vải địa kỹ thuật gia cường đất đắp, tạo nên bức tường chắn vững chắc.
• Kè sinh thái (kè trồng cây): Kết hợp giữa công trình kè và trồng cây bản địa ven sông. Cây xanh không chỉ có tác dụng giữ đất, chống xói mòn mà còn tạo cảnh quan đẹp, cải thiện môi trường sống. Đây là giải pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông mang tính bền vững cao.

Kè rọ đá bảo vệ bờ sông khỏi sạt lở, giải pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất hiệu quả

2. Công nghệ kè cứng: “Tường đồng vách sắt” bảo vệ bờ sông

Kè cứng, với vật liệu chính là bê tông cốt thép, đá hộc xây vữa… vẫn là một giải pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông truyền thống và hiệu quả, đặc biệt ở những khu vực đô thị, khu dân cư tập trung, nơi cần sự bảo vệ chắc chắn và lâu dài.

Ưu điểm của kè cứng:

• Độ bền cao: Kè cứng có tuổi thọ rất cao, có thể lên đến hàng chục, thậm chí hàng trăm năm nếu được thi công và bảo trì đúng cách.
• Khả năng chịu lực lớn: Chịu được tác động mạnh của dòng chảy, sóng vỗ, tàu thuyền…
• Bảo vệ bờ sông tuyệt đối: Ngăn chặn sạt lở một cách triệt để, bảo vệ đất đai, công trình ven sông.

Nhược điểm của kè cứng:

• Chi phí cao: Thi công kè cứng đòi hỏi vật liệu, nhân công, máy móc nhiều, nên chi phí đầu tư thường rất lớn.
• Tác động môi trường: Kè cứng làm thay đổi dòng chảy tự nhiên, có thể gây xói lở ở hạ lưu, ảnh hưởng đến hệ sinh thái ven sông.
• Tính thẩm mỹ: Kè cứng thường có vẻ ngoài khô cứng, ít thân thiện với cảnh quan tự nhiên.

Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ, kè cứng ngày nay cũng được cải tiến để giảm thiểu nhược điểm. Ví dụ như kè bê tông lắp ghép, kè hộp bê tông… giúp thi công nhanh hơn, giảm chi phí và tác động môi trường.

3. Công nghệ công trình chỉnh trị sông: “Nắn dòng” chảy, giảm sạt lở

Công trình chỉnh trị sông là nhóm giải pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông mang tính hệ thống, can thiệp vào hình thái dòng chảy để điều chỉnh hướng dòng, giảm vận tốc dòng chảy, từ đó giảm thiểu xói mòn và sạt lở.

Các loại công trình chỉnh trị sông:

• Mỏ hàn: Công trình nhô ra khỏi bờ sông, hướng dòng chảy ra xa bờ, giảm áp lực dòng chảy lên bờ. Mỏ hàn có thể làm bằng đá, rọ đá, cọc gỗ…
• Đê, kè: Công trình dọc bờ sông, bảo vệ bờ khỏi xói lở trực tiếp. Đê, kè có thể làm bằng nhiều vật liệu khác nhau như đất, đá, bê tông, rọ đá…
• Nạo vét lòng sông: Tăng khả năng thoát nước của lòng sông, giảm mực nước lũ, giảm áp lực lên bờ. Tuy nhiên, nạo vét cần được thực hiện cẩn thận, tránh gây tác động tiêu cực đến môi trường.
• Công trình điều tiết dòng chảy: Hồ chứa, đập thủy điện… có thể điều tiết lưu lượng dòng chảy, giảm lũ, hạn, ổn định dòng chảy, góp phần giảm sạt lở.

4. Công nghệ sinh thái: “Thuận thiên”, sống chung với lũ

Công nghệ sinh thái trong công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông đang ngày càng được quan tâm bởi tính bền vững và thân thiện với môi trường. Giải pháp này tập trung vào việc sử dụng các yếu tố tự nhiên để bảo vệ bờ sông, khôi phục hệ sinh thái ven sông, tạo sự cân bằng giữa con người và tự nhiên.

Các biện pháp công nghệ sinh thái:

• Trồng cây ven sông: Trồng các loại cây bản địa có bộ rễ sâu, khả năng chịu ngập úng tốt, như tràm, bần, đước, sú, vẹt… Rễ cây giúp giữ đất, tán cây che chắn bờ, giảm sóng vỗ.
• Phục hồi rừng ngập mặn, rừng phòng hộ: Tái tạo lại các hệ sinh thái rừng ngập mặn, rừng phòng hộ ven sông, khôi phục “lá chắn xanh” tự nhiên.
• Tạo bãi bồi: Khuyến khích quá trình bồi lắng tự nhiên để mở rộng diện tích bãi bồi ven sông, tạo không gian cho cây cối phát triển, giảm xói lở.
• Sử dụng vật liệu tự nhiên: Ưu tiên sử dụng các vật liệu tự nhiên, tại chỗ như tre, gỗ, rơm rạ, xơ dừa… trong các công trình kè, mỏ hàn…

5. Công nghệ giám sát và cảnh báo sớm sạt lở: “Mắt thần” bảo vệ bờ sông

Ngoài các giải pháp công trình, việc ứng dụng công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông trong giám sát và cảnh báo sớm cũng vô cùng quan trọng. Hệ thống giám sát hiện đại giúp theo dõi diễn biến sạt lở, cảnh báo nguy cơ kịp thời, giúp người dân chủ động phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại.

Các công nghệ giám sát và cảnh báo sớm:

• Hệ thống quan trắc tự động: Sử dụng các cảm biến đo đạc mực nước, lưu tốc dòng chảy, biến dạng địa hình… dữ liệu được truyền về trung tâm xử lý, phân tích và đưa ra cảnh báo.
• Ảnh viễn thám, GIS: Sử dụng ảnh vệ tinh, ảnh chụp từ máy bay không người lái, kết hợp với công nghệ GIS để theo dõi biến động bờ sông, xác định các khu vực có nguy cơ sạt lở cao.
• Mô hình toán học: Xây dựng các mô hình toán học mô phỏng quá trình sạt lở, dự báo diễn biến sạt lở trong tương lai.
• Ứng dụng di động, website cảnh báo: Cung cấp thông tin cảnh báo sạt lở kịp thời đến người dân thông qua ứng dụng di động, website, loa phát thanh…

Chọn công nghệ nào cho bờ sông quê hương?

Không có một công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông nào là “vạn năng”, phù hợp với mọi địa điểm và hoàn cảnh. Việc lựa chọn giải pháp tối ưu cần phải dựa trên nhiều yếu tố như:

• Đặc điểm địa hình, địa chất khu vực: Loại đất, độ dốc bờ sông, dòng chảy…
• Mức độ sạt lở: Sạt lở nhẹ, trung bình hay nghiêm trọng.
• Mục tiêu bảo vệ: Bảo vệ đất nông nghiệp, khu dân cư, công trình hạ tầng…
• Chi phí đầu tư và khả năng duy trì: Ngân sách có hạn, cần chọn giải pháp phù hợp khả năng tài chính.
• Yếu tố môi trường, xã hội: Ưu tiên các giải pháp thân thiện với môi trường, được cộng đồng chấp nhận.

“Điều quan trọng là phải có cái nhìn tổng thể, kết hợp nhiều giải pháp, cả công trình và phi công trình, cả công nghệ hiện đại và kinh nghiệm truyền thống,” Tiến sĩ Trần Văn Hải nhấn mạnh. “Và đừng quên rằng, phòng bệnh hơn chữa bệnh. Việc bảo vệ rừng đầu nguồn, quản lý khai thác cát, quy hoạch xây dựng hợp lý… cũng là những biện pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông hiệu quả từ gốc rễ.”

Chung tay hành động, giữ gìn bờ sông Việt Nam

Sạt lở đất ven sông là một thách thức lớn, nhưng không phải là không có cách giải quyết. Với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, với sự chung tay của cộng đồng, chúng ta hoàn toàn có thể “vá” lại những bờ sông đang bị tổn thương, bảo vệ cuộc sống và tương lai của chính mình. Hãy cùng Địa kỹ thuật Hưng Phú góp sức nhỏ bé, để những dòng sông quê hương mãi xanh tươi, hiền hòa.

Bạn có suy nghĩ gì về các giải pháp công nghệ phòng chống sạt lở đất tại các khu vực ven sông? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn dưới phần bình luận nhé!